Tarddiad Neuadd Dalog
Yn 1914 arwyddodd “Pwyllgor Eisteddfod Talog a’r Cyffiniau” “Memorandwm Cytundeb” gyda’r siopwr, Thomas R Thomas, lle y rhoddodd fenthyg £40 i’r Pwyllgor i brynu pabell fawr at eu defnydd, a chytunodd i storio’r un. hyd nes y telir amdano.
Cytundeb a Llofnodwyr
Ar ôl i’r Rhyfel Byd Cyntaf
Ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf penderfynodd llywodraeth Lloyd George ddymchwel y rhan fwyaf o wersylloedd y fyddin a rhoi cytiau i ffwrdd. Bu John Daniels yn gweithio yng Nghaerdydd a bu’n helpu i gaffael y Neuadd, ynghyd â T R Thomas y siopwr.
Cwt y fyddin oedd Neuadd Talog yn wreiddiol, fel y rhai a ddefnyddiwyd gan ddynion ar y Gwasanaeth Cenedlaethol fel ystafelloedd cysgu, gyda 10 gwely yn olynol yn ôl pob tebyg. Dosbarthodd Cymdeithas Gristnogol y Dynion Ifanc (YMCA) y cytiau i gymunedau glofaol a phentrefi ar yr amod y daethpwyd o hyd i lain, ac arian i dalu am gludiant a chodi. Cafodd yr arian i dalu ei gasglu gan gapeli i’w dalu’n ôl ar ôl i’r neuadd wneud elw. Fodd bynnag, cytunodd Capel Bethania i roi’r arian, yn lle gofyn amdano’n ôl, yn gyfnewid am ddefnyddio’r Neuadd yn rhad ac am ddim. Mae Mr Turner yn credu mai T.R Thomas drefnodd y gwaith o gludo’r neuadd o orsaf reilffordd Cynwyl Elfed – gan ddefnyddio injan traction a cheffyl a throl.
Rhoddodd Fferm Cilwendeg dir yn y pentref i adeiladu’r neuadd. Rhoddasant hefyd gyflenwad dwr i’r pentref. Gosododd y pentrefwyr y pibellau ar gyfer y dŵr. Talodd mam-yng-nghyfraith Mr Turner rywun am ddiwrnod o waith am ei siâr o’r gwaith. Cyngor Sir Gaerfyrddin oedd yn gyfrifol am y gwaith cynnal a chadw.
Cyngerdd Agoriadol Neuadd Dalog
Roedd y seremoni agoriadol yn ymwneud â Syr John Daniels, MA, Caerdydd, a roddodd hefyd set o lyfrau i’r neuadd i ddechrau llyfrgell. Roedd y capel yn defnyddio’r neuadd ar gyfer drama ar Nosweithiau San Steffan, Eisteddfod ar Nos Galan, a phartïon Nadolig i’r plant, yn ogystal â digwyddiadau eraill y capel.
Neuadd Dalog
Agorwyd hen gwt y fyddin ar 22 Medi 1920, ac yn awr fel Neuadd Gymunedol Talog mae’n 100 mlwydd oed.
Roedd yr YMCA eisiau swllt y flwyddyn o’r neuadd i gadw perchnogaeth. Parhaodd y cytundeb hwn tan 1977 pan werthodd Brinley Jones Siop Talog i Handel Griffiths. Y tu mewn i’r neuadd yn y dyddiau hynny roedd cegin, gyda llyfrau ar silff. Ym 1962 daeth trydan i Dalog. Roedd y goleuadau eisoes wedi’u darparu o’r siop drwy eneradur i’r neuadd. Roedd stôf yn y neuadd, wedi’i phweru gan lo, yng nghanol y neuadd. Dywedodd Mr Turner am yr amseroedd hynny: “Gofynnodd Brinley’r Siop i mi a fyddwn i’n mynd gydag ef a Jack Jones, oedd yn gweithio yn y siop, o amgylch pentrefi oedd â neuadd i weld pa wres oedd ganddynt. “Aethon ni i sawl pentref, dechrau gyda Meidrim, methu cofio’r enwau pob un ohonyn nhw, ond roedd Aber Cych yn un, a dyma ni’n gorffen yn Llanpumsaint.” Roedd gan rai wres tiwbaidd, roedd gan rai uwchben, roedd gan un wres o dan y llawr. Penderfynodd y tîm ar wres uwchben. Penderfynodd Brinley ofyn i’r YMCA a allent ddarparu grant ar gyfer y gwresogi, a daeth dyn i lawr Talog lle cyfarfu dirprwyaeth ag ef. Ond nid oedd grant, a gwrthododd cynrychiolydd yr YMCA werthu’r neuadd hefyd. Fodd bynnag, yn y blynyddoedd diwethaf trosglwyddwyd y neuadd i fudiad cymunedol. Cafodd y maes parcio ei brynu o Brookside, tua 20 mlynedd yn ôl mae’n debyg.
Ffynhonnell: Eddie Turner