Lleoedd

Dyma fideo diddorol am Penrhiwbeili (rhwng Talog a Phenybont) fel yr oedd flynyddoedd yn ôl.

Ffynhonnell: Mother Bear YouTube Channel – fideo a gomisiynwyd gan Amgueddfa Caerfyrddin

Sefydlwyd siop Talog yn 1836 ac yn 1851 roedd yn cael ei rhedeg gan Thomas Thomas.. Bu farw nifer o deulu Thomas mewn epidemig yn 1854, a chafodd y teulu ei ddileu bron yn llwyr. Bu farw Thomas Thomas yn 41 oed; ei wraig, Margaret, oedd yn 39 oed; ei ferch, Mary oedd yn 17 oed; a’i fab, David oedd 15 oed. Ar wahân i hyn bu farw dau blentyn arall yn ifanc; un yn ddim ond 1 diwrnod oed, a’r llall yn 7 wythnos oed.

Yn ôl  Mr Turner “Roedd Siop Talog yn fusnes llewyrchus. Roedd warws ar Gei Caerfyrddin lle’r arferai llongau ddod i Gaerfyrddin i fyny’r afon. Adeiladwyd rheilffordd i Gaerfyrddin yn 1852 a bu’n rhaid iddynt adeiladu pont oedd yn agor er mwyn i longau allu dod i mewn. Mae’n bosibl gweld y bont honno heddiw o B&Q. Roedd teulu Thomas yn berchen ar y warws neu’n ei rentu. Deuai’r nwyddau i mewn ar gwch ac roeddent yn cael eu storio yno, cyn eu cludo i bentref Talog.”

Roedd hyn yn golygu bod angen defnyddio un o’r tollbyrth yng Nghaerfyrddin a fu’n yn rhan o Derfysg Beca.

Yn y 1900au etifeddodd Thomas Richard Thomas y siop, ac aeth ei frawd iau, Walter Thomas i Lundain i weithio fel gweithiwr siop. Roedd eu chwaer yn byw yn Troed y Rhiw, Talog. Dychwelodd Walter Thomas o Lundain i helpu i redeg y siop, ac fe’i galwyd yn Thomas Brothers.

Mae gan Mr Turner dderbynebion sy’n dangos bod y siop yn 1913, dan yr enw T.R. Thomas, yn gwerthu “Dillad, Bwyd, Nwyddau Haearn, Hadau a Gwrtaith”, gyda “Gwasanaeth Angladdau Llawn”. Yn 1932 enw’r siop oedd “Thomas Bros. Grocers, Drapers and General Merchants”.

“Gwerthwyd bob math o eitemau yn y siop, gan gynnwys gwrteithiau, porthiant anifeiliaid – gellid cael unrhyw beth ym mhentref Talog. Roedd ganddynt eu buwch a’u cae eu hunain, felly roedd ganddynt laeth ffres.” “Pe baech am gael siwt, byddent yn eich mesur, yna byddech yn dewis y defnydd o lyfr, yr arddull yr oeddech am ei gael, faint o bocedi yr oeddech eisiau, gyda llabedi sengl neu labedi dwbl, a byddai’n barod o fewn wythnos.”

Roedd yr arfer hwn wedi dod i ben erbyn i Mr Turner symud i’r pentref.

Y Dyddiau Cynnar

Rhai derbynebau cynnar

Thomas Bros

Siop y Pentref a Swyddfa’r Post

HDG Farm Supplies

Tarddiad Neuadd Dalog

Yn 1914 arwyddodd “Pwyllgor Eisteddfod Talog a’r Cyffiniau” “Memorandwm Cytundeb” gyda’r siopwr, Thomas R Thomas, lle y rhoddodd fenthyg £40 i’r Pwyllgor i brynu pabell fawr at eu defnydd, a chytunodd i storio’r un. hyd nes y telir amdano.

Cytundeb a Llofnodwyr

Ar ôl i’r Rhyfel Byd Cyntaf

Ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf penderfynodd llywodraeth Lloyd George ddymchwel y rhan fwyaf o wersylloedd y fyddin a rhoi cytiau i ffwrdd. Bu John Daniels yn gweithio yng Nghaerdydd a bu’n helpu i gaffael y Neuadd, ynghyd â T R Thomas y siopwr.

Cwt y fyddin oedd Neuadd Talog yn wreiddiol, fel y rhai a ddefnyddiwyd gan ddynion ar y Gwasanaeth Cenedlaethol fel ystafelloedd cysgu, gyda 10 gwely yn olynol yn ôl pob tebyg. Dosbarthodd Cymdeithas Gristnogol y Dynion Ifanc (YMCA) y cytiau i gymunedau glofaol a phentrefi ar yr amod y daethpwyd o hyd i lain, ac arian i dalu am gludiant a chodi. Cafodd yr arian i dalu ei gasglu gan gapeli i’w dalu’n ôl ar ôl i’r neuadd wneud elw. Fodd bynnag, cytunodd Capel Bethania i roi’r arian, yn lle gofyn amdano’n ôl, yn gyfnewid am ddefnyddio’r Neuadd yn rhad ac am ddim. Mae Mr Turner yn credu mai T.R Thomas drefnodd y gwaith o gludo’r neuadd o orsaf reilffordd Cynwyl Elfed – gan ddefnyddio injan traction a cheffyl a throl.

Rhoddodd Fferm Cilwendeg dir yn y pentref i adeiladu’r neuadd. Rhoddasant hefyd gyflenwad dwr i’r pentref. Gosododd y pentrefwyr y pibellau ar gyfer y dŵr. Talodd mam-yng-nghyfraith Mr Turner rywun am ddiwrnod o waith am ei siâr o’r gwaith. Cyngor Sir Gaerfyrddin oedd yn gyfrifol am y gwaith cynnal a chadw.

Cyngerdd Agoriadol Neuadd Dalog

Roedd y seremoni agoriadol yn ymwneud â Syr John Daniels, MA, Caerdydd, a roddodd hefyd set o lyfrau i’r neuadd i ddechrau llyfrgell. Roedd y capel yn defnyddio’r neuadd ar gyfer drama ar Nosweithiau San Steffan, Eisteddfod ar Nos Galan, a phartïon Nadolig i’r plant, yn ogystal â digwyddiadau eraill y capel.

Neuadd Dalog

Agorwyd hen gwt y fyddin ar 22 Medi 1920, ac yn awr fel Neuadd Gymunedol Talog mae’n 100 mlwydd oed.

Roedd yr YMCA eisiau swllt y flwyddyn o’r neuadd i gadw perchnogaeth. Parhaodd y cytundeb hwn tan 1977 pan werthodd Brinley Jones Siop Talog i Handel Griffiths. Y tu mewn i’r neuadd yn y dyddiau hynny roedd cegin, gyda llyfrau ar silff. Ym 1962 daeth trydan i Dalog. Roedd y goleuadau eisoes wedi’u darparu o’r siop drwy eneradur i’r neuadd. Roedd stôf yn y neuadd, wedi’i phweru gan lo, yng nghanol y neuadd. Dywedodd Mr Turner am yr amseroedd hynny: “Gofynnodd Brinley’r Siop i mi a fyddwn i’n mynd gydag ef a Jack Jones, oedd yn gweithio yn y siop, o amgylch pentrefi oedd â neuadd i weld pa wres oedd ganddynt. “Aethon ni i sawl pentref, dechrau gyda Meidrim, methu cofio’r enwau pob un ohonyn nhw, ond roedd Aber Cych yn un, a dyma ni’n gorffen yn Llanpumsaint.” Roedd gan rai wres tiwbaidd, roedd gan rai uwchben, roedd gan un wres o dan y llawr. Penderfynodd y tîm ar wres uwchben. Penderfynodd Brinley ofyn i’r YMCA a allent ddarparu grant ar gyfer y gwresogi, a daeth dyn i lawr Talog lle cyfarfu dirprwyaeth ag ef. Ond nid oedd grant, a gwrthododd cynrychiolydd yr YMCA werthu’r neuadd hefyd. Fodd bynnag, yn y blynyddoedd diwethaf trosglwyddwyd y neuadd i fudiad cymunedol. Cafodd y maes parcio ei brynu o Brookside, tua 20 mlynedd yn ôl mae’n debyg.

Ffynhonnell: Eddie Turner