1900s

Pan adawodd Mair Davies yr ysgol yn Cwmogor, yn 13 oed, aeth i fyw gyda’i modryb a’i hewythr ym Mhantdwrgns, Talog, gan fyw yno am 9 mlynedd. Fodd bynnag, yn angladd ei thad teimlai fod yn rhaid iddi helpu pobl dramor, a chynigiodd ei hun i Wasanaeth Cenhadol y Bedyddwyr.

Aeth i hyfforddi i’r Rhondda, Caerfyrddin, a Llundain.Bu Mair yn gweithio fel cenhades gyda’r Bedyddwyr yn India rhwng 1927 a 1967. Fe’i disgrifiwyd fel y Fam Theresa, yn helpu’r gwan a’r tlotaf. Mae llawer o bobl Talog yn ei chofio pan ddeuai’n ôl i’r ardal mewn dillad Indiaidd, gyda’i merch fabwysiedig, Shontu. Mae wedi’i chladdu yng Nghapel Bethania

Cwymerwch o https://ww1.wales/post-ww2-war-memorials

Tudur Samuel Thomas, Gynnwr, 1796246, Magnelwyr Brenhinol. Ganed Tudor ger Sanclêr ar 1 Mawrth 1910, yn fab i Samuel a Mary Thomas. Magwyd ef yn Aberdâr yn dilyn marwolaeth gynnar ei dad, gan fod ei rieni mam wedi symud yno i weithio, ond dychwelodd i Sir Gaerfyrddin, a byw gyda’i wraig Maria yn Felinfach, Talog. Ymunodd Tudor â’r Magnelwyr Brenhinol yn dilyn dechrau’r rhyfel a chychwynnodd i’r Dwyrain Pell gyda Chatrawd Gwrth-Awyrennau Ysgafn 48, y Magnelwyr Brenhinol o Afon Clyde ar 6 Rhagfyr 1941, gan deithio i Batavia, Java. Ymosododd y Japaneaid ar Java ar 28 Chwefror 1942 ac yn dilyn brwydro trwm arwyddodd Comanderiaid y Cynghreiriaid y ddogfen ildio ar 12 Mawrth. Cymerwyd Tudor yn garcharor gan y Japaneaid yn ystod yr ymgyrch fer hon yn India’r Dwyrain Iseldireg ac fe’i cludwyd yn ddiweddarach i Japan, lle defnyddiwyd y carcharorion fel llafur gorfodol, o ganlyniad i ddiffyg gweithlu Japaneaidd. Bu farw mewn Gwersyll Carcharorion Rhyfel yn Omine, Nagasaki, ar 9 Ionawr 1943, yn 32 oed. Claddwyd ei weddillion yn wreiddiol ger ei wersyll ond yn 1946 fe’u hail-gladdwyd ym Mynwent Ryfel Yokohama.

Cymerwyd o https://ww1.wales/post-ww2-war-memorials

William Jones, Preifat, King’s Shropshire Light Infantry. Trigai William yn Cwmcarn, Talog. Gwasanaethodd gyda’r 2il Fataliwn, King’s Shropshire Light Infantry, a oedd wedi gwasanaethu yn ystod y rhyfel a oedd yn gysylltiedig â Brigâd 80, 27ain Adran. Ar ôl y Cadoediad, anfonwyd y bataliwn i Fermoy, yn Ne Iwerddon. Ar ddydd Sul 7 Medi 1919, roedd William yn un o griw o filwyr a oedd yn mynd i fynychu Gwasanaeth Eglwys, pan dynnodd sawl car i fyny, a chafodd y milwyr eu tanio gan ymgyrchwyr Sinn Fein. Lladdwyd William gan y dryll, a darodd ef yn y frest. Gwrthododd achos llys a ddeilliodd o hynny drin y digwyddiad fel llofruddiaeth, a ysgogodd terfysg gan aelodau eraill o’i fataliwn, a aeth ar y ramp yn Fermoy, gan achosi difrod i tua chwe deg o siopau. Claddwyd William gydag anrhydedd milwrol llawn ym Mynwent Annibynwyr Blaenycoed, Cynwyl Elfed. Ar hyn o bryd mae’n cael ei goffau ar Gofeb Brookwood (Y Deyrnas Unedig 1914-1918), Lloegr. Roedd ei frawd Evan wedi cael ei ladd yn ystod y Rhyfel Mawr.

Evan Jones, Preifat, 202746, Y Gatrawd Gymreig. Mab oedd Evan i William ac Elizabeth Jones, Cwmcain, Talog, Caerfyrddin. Ar ddechrau’r rhyfel roedd Evan yn byw yn Llandeilo, ac ymrestrodd yn Llanelli i’r 9fed Bataliwn, Welsh Regiment. Ffurfiwyd y Bataliwn yng Nghaerdydd ar 9 Medi 1914, ac roedd ynghlwm wrth 58 Brigâd, 19eg Adran (Gorllewin), gan groesi i Ffrainc ym mis Gorffennaf 1915. Gwelodd ei weithred gyntaf ym Mrwydr Loos. Symudasant wedyn i’r Somme yn 1916, ac ymosod ar ail ddiwrnod yr Ymosodiad, gan gipio pentref La Boisselle. Ym mis Mehefin 1917 ymladdodd yr Adran ym Mrwydr Messines, a thrwy gydol ymosodiad Passchendaele. Y gaeaf hwnnw symudasant i safleoedd i’r gogledd-ddwyrain o Bapaume i ailadeiladu a gorffwys, ond ar 21 Mawrth 1918, tarwyd yr ardal gan Ymosodiad Gwanwyn enbyd yr Almaen, a oedd â’r nod o ennill y rhyfel cyn y gellid trefnu grym llawn Byddin America. a dod i weithredu. Dioddefodd y 19eg Adran anafiadau ofnadwy, a symudwyd hwy i safleoedd ger Messines, i’r de o Ypres, ond tarwyd hwy yma eto pan newidiodd yr Almaenwyr eu hymosodiad i Fflandrys, a Lladdwyd Evan ar Waith tua amser Brwydr Bailleul, ar 16 Ebrill, 1918, yn 22 mlwydd oed.

James Jenkins, MM, Uwch-ringyll, 871225, Milwyr Rheilffordd Canada. (Meidrim). Ganed James yn Nhalog ar 26 Gorffennaf 1880, yn fab i Mrs. A. Jones, yn ddiweddarach o Dafarn Casblaidd, Llanfyrnach. Bu’n gweithio yng Nghanada fel gwneuthurwr cregyn cyn y rhyfel, ond ymrestrodd yn Winnipeg ym mis Chwefror 1916, gan ymuno â’r Canadian Railway Company, gan ennill y Fedal Filwrol yn Ffrainc.